ATALARIMIZIN İLKELERİ VE ORTAK ÖZELLİKLERİ

1-) Allah'ın dinini ve Hz.Muhammed'in dinini dünyaya yaymayı gerekli kıldık. 

Biz her zaman her yerde İslam'ı tuttuk.

2-) Gerek fetihlerimizde gerekse fethettiğimiz yerlerleri idare etmekte, bazıları bize bilek güçleriyle, bazıları da danışmanlıklarıyla yardım ettiler. Biz de onları ikbalimizin sermayesi amacıyla istihdam ettik; sarayımızın süsü idiler.

3-) Düşmanları yenmek, eyaletleri fethetmede ulema ile müşavere, temkin, dikkat ve etkinlik bize çok yardım etti. Hükümet yönetiminde esneklik, insaniyet ve sabırla hareket ettik. Hiç ilgilenmiyormuşçasına, meşgulmüşçesine görünerek, her şeyi nezaretimiz altında tuttuk. Sevenlerimize ve sevmezlerimize ayırmaksızın eşit ve iltifatkar davrandık.

4-)  Düzen ve kanunlara sadakat bizim idaremizi öylesine güçlü kıldı ki vezirler, komutanlar, askerler ve halk yukarı sınıflara tamahkar olmazlardı. Her biri bulunduğu konumdan memnundu. Subay ve askerlerimizi yüreklendirmek için altın ve cevher sarfından çekinmedik. Onları soframıza oturttuk; onlar da savaşlarda kavgalarda bizim için can verdiler. Yaşamsal ihtiyaçlarını kolaylaştırma ve giderlerine katkıda bulunarak bize bağlılıklarını sağladık. Böyle kıymetli bileklerin ve savaşçıların yardımı ile 3  kıtaya hükmettik. 

5-)  Adalet ve tarafsızlıkla insanların hayırseveri olduk ve hayranlığını kazandık. Güzel davranışımız masumlar kadar kusurlulara da şamildi. Cömertliğimizle, insanların kalbini kazandık. Hükümlerimizin temeli adalet ve insaftı. Bu politikayla askerlerimizi ve halkımızı korku ve umut arasında tuttuk. Kahramanlarımız, savaş alanlarında bizi yanlarında görürlerdi. Mazlumu zalimin elinden kurtardık. Şahıs veya mal mülke yapılan zararı tamamen meydana çıkarınca, kanunu tatbik ettik ve suçsuzları asla kabahatli çıkarmadık. Planlarımıza engel olmak için bize karşı kılıç çeken her kim, af dileyince, tarafımızdan iyi davranışa mazhar oldu. Ona değeri kadar davrandık, hatalarını unuttuk. Hatta, hala onların kalbi yaralı ise, bu yarayı iyileştirmeye çalıştık.

6-)  Seyitlere, ulemaya, fukahaya, filozoflara, tarihçilere çok iyi muamele ettik. Allah böyle iyi ve yürekli adamları sever, bizim de dostlarımızdılar. Alimlerle sıkı ilişkilerde bulunduk ve asil yürekli insanların muhabbetini kazanmaya çalıştık. Bunlarla müşavere yaptık ve onların duaları bizlere zaferler kazandırdı. Derviş ve yoksulları himaye ettik. Bunlara zerre kadar kötülük etmedik, taleplerinin hiçbirisini reddetmedik. Başkasını aleyhinde çekiştirenleri sarayımızdan kovduk. Onların laflarını ve iftiralarını hiç önemsemedik. 

7-) Her girişimimizi başa çıkarmakta azimli ve kararlıydık. Bir projeye karar verdik mi, artık bütün zihinimizi o meşgul eder. Onu başarmadıkça asla bırakmazdık. Hiçbir zaman halimiz, sözümüzü yalanlamadı. Asla katı davranmadık. Allah hiddete gazap eder korkusuyla kimseye hiddet ve gazap ile muamele etmedik. Adem babamızdan Hazreti Muhammed'e, ondan da bizim kuşağımıza kadar gelip geçen hükümdarların, ne tür kanunları olduğunu alimlerden sorduk. Bu geçmiş hükümdarların hal ve uygulamaları, İlimleri, nutukları çoktan beri bence malumdu. Onların güzel vasıfları ve yaşantılarının en beğenilen taraflarıyla vasıflanmaya öteden beri özenirdik. Çöküşlerinin sebeplerini araştırdık ve inceledik, onların düştükleri yanlışlardan çekinmeye gayret ettik. Vergi tahsillerinde oransızlık, istismar, rüşvet ve halka baskıdan sakınmaya dikkat ettik. Bunların kıtlık ve her belayı getirecek; millet ve cemiyeti yok edecek fenalıklar olduğunu bilirdik.

8-) Halkın durumuna vakıfdık; büyüklere öz kardeşimiz, küçüklere öz çocuklarımız gibi davrandık. Her yerin ahalisinin adet ve karakterine göre adet edinmeyi bildik. Yeni tebamızın ve onların öncülerinin sevgilerini kazandık. İdarelerine, adetlerini bilen ve güvenlerini kazanmış kimseleri atadık. Her eyaletin adetlerini öğrendik. Devletimizin her yöresindeki asker ve ahalinin hallerini bildirmek üzere doğru düzgün tanınmış adamlar bulundurduk. Bunların iş ve ilişkilerinde en küçük bir hatasını görünce şiddetle cezalandırdık. İdareciler, askerler ya da halktan biri haksızlık yaparsa zalimi adalete verirdik. 

9-) İyilere iyilikle davrandık, kötülere fenalıklarını iade eyledik. Bize dost olan herkes bu sevgi alakasından hiç pişman olmadı. Her dostluğa dostça karşılık verdik. Kim hizmet ve yardım etti ise karşılıksız kalmadı. Düşmanımız olan birisi sonradan hatasını anlayarak bizden koruma ve lütuf rica etmişse, ona dostça karşılık verdik.

10-) Oğul, torun, dost, müttefik bize rabıtası olan her kim olsa iyiliğimizden kısmetini aldı.

11-) Başarı ve saadetimizin cazibesi ve mevkii, bize hiç kimseyi unutturmadı. Her zaman, herkes, bizden layık olduğu ödül ve saygıya mazhar oldu. Merhamet ve şefkati de elden bırakmadık. Herkese bildiğimiz karakterine göre muamelede bulunduk. Başarılarımızın sönük olduğu vakitlerde kazandığımız deneyimler, dostlara ve düşmanlara karşı hangi tarzda davranmamız gerektiğini bize gösterdi. 

12-) Lehimizde ve aleyhimizde hareket etseler bile, daima askerlere hürmet ettik. Kalıcı bir saadeti, hemen geçiveren bir şeye feda eden insanlara teşekkür etmek bir borçtur. Onlar savaşa dalarak canlarını feda ediyorlar. Bize düşman olan ve beylerine sadakatle bağlı olan savaş erlerine, içimizden dostça hisler besledik. Bizim tarafımıza geçerlerse, yiğitliklerini ve sadakatlerini en yakın adamlar arasına alarak mükafatlandırdık. Sultanlık köşkünü İslamiyet esasları üstüne yaptık ve devletimizi idare için kanunlar düzenledik bu kanunlara da idaremiz müddetince riayet ettik.

Dipnot : Her iki Lider'de Yenilgi yüzü görmemiştir.